Regisseur Levan Akin: ‘Georgië is nu niet echt tolerant’ (2025)

Interview Levan Akin werd wereldberoemd met ‘And Then We Danced’, over een verboden homoseksuele liefde in Tbilisi. ‘Crossing Istanbul’ gaat weer over een taboeonderwerp: transseksualiteit in Istanbul.

• Auteurs
  • Dana Linssen
• Gepubliceerd op15 oktober 2024
• Leestijd3 minuten

Er worden op allerlei manieren grenzen, generaties en genders doorkruist in Crossing Istanbul. De oudere Lia reist van Georgië naar Istanbul om haar nichtje te vinden, maar moet daarvoor ook een bruisende transgemeenschap doorkruisen. „De personages zijn altijd in beweging”, vertelt de 44-jarige regisseur Levan Akin tijdens een video-interview. „Altijd in transit en in transitie.”

Ook Akin zelf zou je het resultaat van allerhande kruispunten in tijd, plaats en geschiedenis kunnen noemen. Hij werd geboren in Zweden; een kind van Turks-Georgische ouders. En wanneer ze zijn grootouders in Istanbul opzochten, staken ze vaak de grens naar Georgië over, toen de Sovjets daar nog de baas waren. Tijdens die zomervakanties raakte Akin steeds meer gefascineerd door z’n Georgische roots.

Geen wonder dus dat die landstreken het toneel van zijn films werden. Eerst Tbilisi, voor het wervelende And Then We Danced (2019), over een verboden homoseksuele liefde tussen twee dansers. Met die film werd hij wereldberoemd. En nu Istanbul, het toneel van alweer een taboedoorbrekend verhaal: over Georgische transvrouwen die daar hun toevlucht hebben gezocht.

Ondanks het internationale succes van And Then We Danced, riep de film in Georgië veel haat en weerstand op, zegt Akin. „Maar ik ontdekte ook onverwachte vormen van intergenerationele solidariteit en acceptatie die me zeer ontroerden.” Die ontdekking vormt de basis van Crossing Istanbul. Akin verzon het verhaal van de gepensioneerde lerares Lia, iemand die nooit getrouwd is geweest, en om die reden ook een uitzondering is in het patriarchale systeem van Georgië. Akin: „Doordat de hoofdpersoon een cis-vrouw is [iemand bij wie de genderidentiteit overeenkomt met het geboortegeslacht, red.] die opkomt voor een queer familielid kan de film een voorbeeldfunctie hebben.”

‘Familiewaarden’

Veel van wat we in Crossing Istanbul zien en meemaken, komt rechtstreeks voort uit het onderzoek dat Akin deed voor And Then We Danced. Akin zag toen dat transmensen Georgië vaak verlaten vanwege de intolerante overheid. Dit najaar werd de situatie voor transmensen nog moeilijker in Georgië, nadat er een wet over ‘familiewaarden’ werd aangenomen. Gendertransities werden verboden, net als adoptie door homoseksuelen of transmensen en publiek vertoon van de lhbti-vlag. Met name transvrouwen kunnen nu vaak alleen nog door sekswerk in hun levensonderhoud voorzien. „Georgië is op dit moment niet erg tolerant”, zegt Akin. „Zoals steeds meer landen lijkt het wel, ook die eerst ruimdenkend waren.” Hij hoopt dat Georgiërs hun toevlucht kunnen blijven zoeken bij informele informatie- en zorgnetwerken voor transzorg, die online zijn ontstaan. „Maar om eerlijk te zijn weet ik dat niet zeker. Ik denk dat dat ook de reden is waarom ik deze films maak. Om dit gesprek te hebben.”

Hij legt uit dat trans zijn in Turkije ook heel ingewikkeld is, maar dat er een grotere gemeenschap is die elkaar helpt en steunt: „Er zijn tenminste nog een aantal NGO’s die zich met transrechten bezighouden. Bovendien zorgt de ‘Turkse Diva’ Bülent Ersoy voor veel zichtbaarheid. Ze treedt sinds de jaren zeventig op en kan zelfs de Turkse president Recep Erdogan onder haar fans rekenen.”

Even belangrijk als het onderwerp zijn ook de locaties waar de film zich afspeelt, de film krijgt er iets van een roadmovie door, eerst in bussen en op boten, dan dwalend door de stad, in taxi’s en te voet. „Door z’n geografie en architectuur is Istanbul een stad als een organisme, altijd veranderlijk, altijd in beweging. Met een enorm diverse populatie, Turks, Grieks, Armeens, Joods, die soms met, en soms naast elkaar leeft. De Bosporus scheidt het Aziatische en het Europese deel van de stad. En dan zijn er nog de ideologische, emotionele en innerlijke barrières die de personages moeten oversteken.”

Fascisten

De film begint in Batumi. Voor Akin een belangrijke plek, omdat de familie van zijn vader er vandaan komt. En omdat het historisch gezien ook een tussengebied is: „Batumi is de hoofdstad van de autonome republiek Adjari, tussen Georgië en Turkije. Ooit deel van het Ottomaanse Rijk, daarna van het Russische Rijk tot de Sovjets het overnamen. Een verzamelpunt van avonturiers, smokkelaars en gokkers. Het fascineert me dat Georgië en Turkije zo dicht bij elkaar liggen en een gedeelde geschiedenis hebben, terwijl de focus altijd op Rusland ligt.” Zo wordt in Crossing Istanbul aan het begin een begrip van menselijke en historische fluïditeit opgeroepen, alleen al met die haven- en badplaats.

„Weet je”, sluit Akin af, „iedereen zegt altijd dat kunst iemands leven en wereldbeeld kan veranderen, en met mijn films heb ik dat ook zelf mogen ervaren. Als fascisten een land overnemen, zoals nu in Zweden en waarschijnlijk ook in Nederland, dan is het eerste wat ze doen: op kunst bezuinigen. Dat heeft me gesterkt om films te willen maken die ik betekenisvol vind en die impact kunnen hebben op mensen. Dat is niet per se altijd even makkelijk, omdat het kapitalisme ons allemaal zo geconditioneerd heeft om economische en gemakzuchtige keuzes te maken.” Met een lachje: „Iedereen houdt van z’n comfort, niet?”